Boliviaanse boeren in verzet tegen de privatisering van hun aardappels

In de Boliviaanse regio Cochabamba werken boeren en boerinnen in diverse microklimaten. Aan de ene kant van de berg is het warm en droog, terwijl het aan de andere bergflank opvallend koel en nat kan zijn. Door een wisselwerking tussen natuur en cultuur ontstonden in het Zuid-Amerikaanse Andesgebied, waar de regio toe behoort, meer dan 4.000 aardappelvariëteiten. Elke variëteit is precies aangepast aan de (hyper)lokale omstandigheden.

De grote soortenrijkdom is essentieel voor de spreiding van risico’s: als de ene teelt of variëteit het slecht doet, zit het meestal toch nog mee voor een andere. In het werkgebied van CENDA hebben de gemeenschappen zo’n 90 aardappelvariëteiten in kaart gebracht. Oude variëteiten werden nieuw leven ingeblazen door ze te vermeerderen via zaden. Dankzij de registers gaan de eeuwenoude landbouwkennis en de grote diversiteit aan soorten niet verloren.

Verzet tegen officieel beleid

Met dit belangrijke werk steunt CENDA gemeenschappen die zich verzetten tegen het officiële landbouwbeleid in Bolivia. Sinds de jaren 1980 zet dat beleid in op commerciële aardappelteelt, met slechts een handvol gecertificeerde variëteiten, kunstmest en pesticiden. Wetgeving en de verplichte registratie van zaden en pootgoed in een nationaal register hebben de privatisering van pootgoed in de hand gewerkt. Op plaatsen waar tientallen aardappelvariëteiten floreerden, komen nu vaak nog maar twee dominante variëteiten voor. Zo verliezen inheemse gemeenschappen nagenoeg ongemerkt de controle over een rijk, divers en voedzaam aanbod aan aardappelvariëteiten.

Familiale boeren werken ‘illegaal’

In 2023 trad Bolivia toe tot de UPOV (International Union for the Protection of New Varieties of Plants), de unie die de belangen van commerciële kwekers verdedigt. Helaas gaat dat ten koste van het recht van boeren om zelf zaden te bewaren en hergebruiken. “Nagenoeg alle familiale boeren doen aan illegale zaadvermeerdering als alle nationale en internationale bepalingen rond zaden strikt zouden worden toegepast”, zegt Lidia Paz Hidalgo van CENDA. Bovendien besliste de Boliviaanse overheid toe te treden tot de UPOV zonder de gemeenschappen te raadplegen, wat strijdig is met de grondwet (zie hier).

Beschermers van zaden

CENDA werkt ook samen met scholen rond behoud van zaden in de schoolmoestuin en via Añaskitu, een kindermagazine in de Quechua-taal. Kinderen die samen met hun moeders zaden uitwisselen tijdens regionale zaadbeurzen, noemen zichzelf “beschermers van de zaden”. Op drie universiteiten begeleidt Lidia thesisstudenten die veldonderzoek doen naar de teelt van aardappelvariëteiten, in combinatie met goed bodem- en waterbeheer. Zo blijft de wijsheid en ervaring van oudere generaties in de gemeenschap bewaard en verdergezet door volgende generaties.

Stok achter de deur

Het in kaart brengen van lokale aardappelvariëteiten en die vastleggen in een gemeenschapsregister is een eerste stap om de variëteiten die nu nog bestaan te beschermen. De registers zijn een stok achter de deur wanneer multinationals zich variëteiten willen toe-eigenen. Ook sensibilisering en lobbywerk zijn belangrijk om inheems pootgoed in stand te houden en zo te komen tot een weerbaar, biodivers landbouwsysteem in Cochabamba. We hopen dat deze praktijk boeren inspireert tot ver daarbuiten.

In Bolivia speelt dezelfde dynamiek als in Europa, waar beleidsmakers momenteel een wet maken die nog meer regels oplegt voor al wie zaai- en pootgoed wil telen en verkopen.

Deze tekst werd geschreven door Broederlijk Delen en haar partnerorganisatie CENDA. Ook de ngo Solidagro is partner van CENDA.