Hoe zaden big business werden

12.000 jaar ontstond landbouw en onze ‘sedentaire’ samenleving zoals we die vandaag kennen. Door te experimenteren met zaden, ontwikkelden boeren gewassen aangepast aan hun lokale omstandigheden. Zaadveredeling zorgde voor een rijke biodiversiteit, wat essentieel was en is voor de voedselzekerheid. Boeren bewaarden, ruilden en verbeterden zaden op basis van wat ze nodig hadden. Het systeem was gebaseerd op samenwerking en kennisuitwisseling.

Dat begon te veranderen in de jaren 1930, toen bedrijven voor het eerst hybride zaden ontwikkelden. De idee groeide dat deze zaden eigendom waren van het bedrijf, en niet langer een common onder landbouwers. De Amerikaanse patentenwet van 1930 stond het patenteren van hybride planten toe. Vanaf de jaren 1980 namen zaadmonopolies toe, aangewakkerd door de vooruitgang in de biotechnologie, genetische modificatie en de uitbreiding van patentwetten. In de jaren 1990 en 2000 ging een klein aantal bedrijven een groot deel van de wereldwijde zadenmarkt controleren. 40% van de zadenindustrie is nu in handen van vier grote biochemische multinationals: Bayer, Corteva, Syngenta en BASF.

De zadenbedrijven zijn niet ‘kwaadaardig’. Ze geven boeren toegang tot zaad zonder ziektes en garanderen een minimum aan oogst. Het probleem is dat de hybride zaden die ze verkopen leiden tot concentratie: er is één bron, één bedrijf, één teler die de macht heeft over het veredelingsproces. Voor veel boeren is het goedkoper en eenvoudiger bij de multinationals aan te kloppen dan om zelf zaden te vermeerderen met de administratieve rompslomp die daarbij komt kijken. Het gevolg is dat de diversiteit van onze gewassen drastisch afneemt.

Reclame voor hybride zaden in Zambia. Bayer is de grootste speler op de markt, die de tweede grootste speler, Monsanto, opkocht in 2019. Ze lieten de naam Monsanto vallen vanwege zijn slechte reputatie door onder meer het verspreiden van kankerverwekkende stoffen en het misbruik van hun patentrecht.

Ook de sterk toegenomen afhankelijkheid van zaadbedrijven voor onze boeren is een negatieve trend. Een van de redenen daarvoor is dat op vele zaden kwekersrecht rust: alleen diegene met kwekersrecht op een bepaalde variëteit mag die verkopen. Ook zijn ze vaak genetisch aangepast waardoor boeren ze niet kunnen vermeerderen. De spelers die het grootste deel van de markt in handen hebben, bepalen het zadenaanbod, de boeren moeten zich daarnaar schikken.

Boeren wereldwijd strijden daarom voor het behoud van traditionele zaden. Niemand beseft meer dat die nodig zijn om de autonomie over onze voedselproductie te behouden en om weerbare gewassen te kunnen blijven telen, ook onder extreme weersomstandigheden. Daarom is het zo belangrijk om aan politici duidelijk te maken dat we een wet willen die onze biodiversiteit beschermt. Laat je stem horen en teken de petitie! 

Lees hier inspirerende verhalen van boeren over de hele wereld die zich verzetten tegen de macht van biochemische zadenbedrijven door hun eigen zaden te selecteren, te vermeerderen en te delen – en zo de toekomst van ons voedsel in eigen handen nemen.